سقوط اصفهان و تأثیر آن بر شناخت و تصویر جامعه ایرانی از مهاجرین افغانستانی
گزارش‌گر: رضا عطایی
لید خبری:
به گزارش گزاره، نشست دوازدهم از سلسله نشست‌های وضعیت‌شناسی مهاجران افغانستانی در ایران به ابتکار انجمن راحل برگزار شد و به بررسی تأثیر سقوط اصفهان بر نگرش جامعه ایرانی نسبت به مهاجران افغانستانی پرداخت. این نشست در تاریخ ۸ جَوزا/خرداد ۱۴۰۴ در خانه اندیشه‌ورزانِ تهران برگزار شد و سخنرانان به تحلیل عمیق تاریخ، روایت‌های آن و چالش‌های هویتی ناشی از این تاریخ پرداختند.
گزارش نشست:
انجمن راحل که شکل گرفته شده توسط جمعی از دغدغه‌مندان و فعالین حوزه مهاجرین افغانستانی در ایران می‌باشند و به بررسی مسائل مرتبط با وضعیت مهاجران افغانستانی در ایران می‌پردازد در راستای این هدف، سلسله نشست‌هایی را برگزار می‌کند.
دوازدهمین نشست این مجموعه با عنوان “سقوط اصفهان و تأثیر آن بر شناخت و تصویر جامعه ایرانی از مهاجرین افغانستانی” در تاریخ ۸ خرداد ۱۴۰۴ با حضور رضا عطایی (دبیر نشست)، دکتر سیدجواد میری (جامعه‌شناس)، دکتر مجتبی نوروزی (کارشناس و پژوهشگر ایرانی مسائل افغانستان) و دکتر سیدعسکر موسوی به بررسی ابعاد تاریخی، اجتماعی و فرهنگی سقوط اصفهان و تأثیرات آن بر هویت‌های ملی و اجتماعی دو کشور ایران و افغانستان اختصاص یافت و محور اصلی نشست به واکاویی این موضوع اختصاص داشت که: آیا سقوط اصفهان صرفاً یک رویداد تاریخی است یا بر شکل‌دهی ذهنیتی که تا امروز بر روابط ایران و افغانستان تأثیر گذاشته، اثر دارد؟
رضا عطایی، دبیر این نشست و همچنین به عنوان دبیر کارگروه اجتماعی-سیاسی انجمن راحل، با قدردانی از حاضران، به نکته‌ای اشاره کرد که دو روایت متفاوت از سقوط اصفهان وجود دارد. او با اشاره به مطالب کتاب‌های درسی در ایران در خصوص مساله سقوط اصفهان گفت: “روایت رسمی در ایران، سقوط اصفهان را ناشی از حمله خارجی (افغان‌ها) می‌داند، در حالی که در منابع و خوانش‌های داخل افغانستان نیز روایتی مشابه وجود دارد که این واقعه را به عنوان آزادسازی از اشغال صفوی به تصویر می‌کشد.” این تضاد در روایت‌ها به تأسیس انگاره‌های منفی درباره افغانستان و مهاجرین افغانستانی در ذهنیت ایرانیان کمک کرده است.
سیدجواد میری، جامعه‌شناس شهیر ایرانی، در سخنرانی خود با اشاره به تجربیاتش به عنوان یک مهاجر، به مسأله هویت و چالش‌هایی که مهاجران با آن مواجه هستند پرداخت و تأکید کرد که روایت‌های تاریخی بر برداشت‌های کنونی از هویت و روابط اجتماعی تأثیر می‌گذارند.
میری با نقد این روایت رایج که سقوط اصفهان و سلسله صفوی ناشی از یک حمله خارجی، همچون حمله اعراب بوده، این خوانش را ناشی تاریخ‌نگاری استعماری-بریتانیایی دانست و خاطرنشان کرد: “تاریخ می‌تواند در تعریف مرزهای هویتی ما نقش داشته باشد و اگر نتوانیم به آن به درستی نگاه کنیم، با چالش‌های جدی مواجه خواهیم شد.”
دکتر مجتبی نوروزی نیز با اشاره به جریان و موج‌های “مهاجر هراسی” بیان کرد که این پدیده، نتیجه‌ای از همان «دیگری‌سازی» و روایت‌های منفی تاریخی از افغان‌هاست. او گفت: “بحث درباره‌ی افزایش مهاجر هراسی در ایران و سیاست‌های اخراج مهاجران افغانستانی، باید به عنوان یک مسأله جدی تلقی شود.” وی اضافه کرد که باید به جای این نگرش منفی، بر فرصت‌های موجود تأکید کنیم.
دکتر سیدعسکر موسوی بر این نکته تأکید کرد که باید به تاریخ مشترک ایران و افغانستان به صورت جامع نگریست و نقد روایت‌های غالب در تاریخ‌نگاری ایران را ضروری دانست. او اظهار داشت: “تاریخ ایران و افغانستان باید به طور مشترک بررسی شود، چرا که تاریخ مشترکی داریم که می‌تواند زمینه‌ساز همگرایی بیشتری باشد.”
این نشست با تأکید بر ضرورت بازخوانی انتقادی تاریخ و اصلاح روایت‌های غلط به منظور کاهش تنش‌ها بین ایران و افغانستان و بهبود وضعیت مهاجران افغانستانی در ایران به پایان رسید.
سخنرانان به نقش و بررسی تاریخ‌نگاری در تعریف مرزهای هویتی و «دیگری‌سازی» پرداختند و به این امر تاکید داشتند که روایت‌های یک‌سویه و استعماری از تاریخ، به ایجاد تصویری منفی از «دیگران» و توجیه وضعیت مهاجرستیزی کمک کرده است.
این نشست نمایانگر اهمیت توجه به تاریخ و تأثیر آن بر ساختارهای اجتماعی و فرهنگی امروز است و نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با بررسی گذشته و روایت‌های آن، به آینده‌ای بهتر و درک عمیق‌تری از همسایگان دست یافت.
فایل صوتی این نشست را می‌توانید در کانال تلگرامی انجمن راحل به نشانی زیر بشنوید:
