فردوسی شاعر
برگرفته از کتاب گزیده اشعار هاینریش هاینه
ترجمه: علی عبداللهی
1
انسانهای زرین انسانهای سیمین!
هرگاه دیدی بیسروپایی از تومان گفت
بدان که سخن از سیم میگوید فقط
و مراد وی تومانِ نقره است.
اما در دهان شهریار
مراد از این سخن، تومان زر است همواره
پادشاه، تومان زر میستاند و
تومان زر نیز میبخشاید.
چنین میاندیشند نیکمردان
چنین میاندیشید
سرایندهی شاهنامهی نامدار و ایزدی
فردوسی توسی نیز.
DER DICHTER FIRDUSI
1
Goldne Menschen, Sibermenschen!
Spricht ein Lump von einem Thoman,
Ist die Rede nur von Siber,
Ist gemeint ein Silberthoman.
Doch im Munde eines Fürsten,
Eines Schaches, ist ein Thoman
Gülden stets; ein Schach empfängt
Und er gibt nur goldne Thoman.
Also denken brave Leute,
Also dachte auch Firdusi,
Der Verfasser des berühmten
Und vergötterten Schach Nameh.
شاعر، این پهلوانی سرود سترگ را
به فرمان پادشاهی نگاشت
که برای هر بیتش، به آفرینندهی آن
وعدهی یک تومان صله داد.
هفده بار سرخگلها شکفتند
و پژمردند هفده بار
و بلبل از رخسار گل، نغمه ساز کرد
و هفده بار خموشید.
شاعر، در این میان، نشسته بود
پشت دارِ اندیشه
شب و روز، و می بافت بیامان
قالی عظیم سرودش را.
Dieses große Heldenlied
Schrieb er auf Geheiß des Schaches
Der für jeden seiner Verse
Einen Thoman ihm versprochen.
Siebzehnmal die Rose blühte,
Siebzehnmal ist sie verwelket,
Und die Nachtigall besang sie
Und verstummte siebzehnmal –
Unterdessen saß der Dichter
An dem Webstuhl des Gedankens,
Tag und Nacht, und webte emsig
Seines Liedes Riesenteppich –
قالی سترگی که شاعر
گاهشمار اسطورهای میهنش
و تبار کهن پادشاهان پارسیان را
با شکوه، میتنید در تار و پود آن.
داستان پهلوانانِ محبوب مردمش
کارهای نمایانِ شهسواران، قهرمانان
جانوران جادویی و دیوها
و رج میزد، گرداگردش، گلهای افسانه را-
همه شکوفان و سرزنده
نگارین، رخشان و فروزنده
و تو گویی از روشنای اهورایی ایران
فروغی آسمانی میتاباند بر آن.
از آن کهن پرتو نابِ ایزدی
که واپسین آتشکدهاش
Riesenteppich. wo der Dichter
Wunderbar hineingewebt
Seiner Heimat Fabelchronik,
Farsistans uralte Könge,
Lieblingshelden seines Volkes,
Rittertaten, Aventüre,
Zauberwesen und Dämonen,
Keck umrankt von Märchenblumen –
Alles blühend und lebendig.
Farbenglähend, brennend,
Und wie himmlisch angestrahlt
Von dem heilgen Lichte Iran,
Von dem göttlich reinen Urlicht,
Dessen letzter Feuertempel,
به رغم مفتی و موعظه، هنوز
زبانه میکشید، در اندرون شاعر.
چون نغمهاش به فرجام آمد
سرایندهی آن دستنوشتهی
دوصد هزار سطری
آن را راهی بارگاه سرورش کرد.
در گرمابهی غزنه
در گرمگاه حمام بود
که چاپارهای سیاهچردهی شاه را
با فردوسی دیدار افتاد.
هر یک زیر بارِ همیانی پول
زانو زدند پیش پای شاعر ما
تا پاداشِ گران سرودش را
نثار وی سازند.
Trotz dem Koran und dem Mufti.
In des Dichters Herzen flammte.
Als vollendet war das Lied,
Überschickte seinem Gönner
Der Poet das Manuskript,
Zweimalhunderttausend Verse.
In der Badestube war es,
In der Badestub zu Gasna.
Wo des Schaches schwarze Boten
Den Firdusi angetroffen –
Jeder schleppte einen Geldsack,
Den er zu des Dichters Füßen
Knieend legte, als den hohen
Ehrensold für seine Dichtung.
شاعر، همیانها را بیدرنگ
وا گشود؛ تا دمی از درخشش زرینی
-که دیری دریغ شده بود از وی-
که درون همیانها، تنها سیم بیرنگ و رو
و تومان نقره است،
-به تقریب دوصد هزار-
و شاعر خندهای تلخ زد.
پس با همان تلخ-خند، سکهها را
سه بخش کرد؛ سه سهم یکسان
و به هر یک از دو چاپار سیهچرده
یک سهم به مژدگانی بخشید.
سهم سوم را به رسم انعام
به دلاک حمام بخشید
که در آن حال، تن او را
کیسه میکشید.
Der Poet riß auf die Säcke
Hastig, um am lang entberhrten
Goldesanblick sich zu laben –
Da gewahrt er mit Bestüzung,
Daß der Inhalt dieser Säcke
Bleiches Silber, Silberthomans
Zweimalhunderttausend etwa –
Und der Dichter lachte bitter.
Bitter lachend hat er jene
Summe abgeteillt in drei
Gleiche Teile, und jedwedem
Von den beiden schwarzen Boten
Schenkte er als Botenlohn
Solch ein Drittel, und das dritte
Gab er einem Badeknechte,
Der sein Bad besorgt, als Trinkgeld
آنگاه عصا به دست گرفت و
بیدرنگ، پایتخت را ترک گفت؛
اما پیش از گذر از دروازهی شهر
غبارِ آنجا را، از پوزار زدود.
2
-«اگر آن گستاخ، چون تمام مردمان
به سادگی، به وعدهاش وفا نمیکرد
یا فقط میشکست قولش را
هرگز خشمگین نمیشدم از وی.
«اما نابخشودنیست این کارش
که مرا چنین به نیرنگ بفریفت
با سخن دو پهلو و
حقهی بزرگ سکوتش.
«بیشتر جلال و شوکتی داشت
در هیبت و در حرکاتش
Seinen Wanderstab ergiff er
Jetzo und verließ Hauptstadt;
Vor dem Tor hat er den Staub
Abgefegt von seinen Schuhen.
2
»Hätt er menschlich ordinär
Nicht gehalten, was versprochen
Hätt er nur sein Wort gebrochen,
Zürnen wollt ich nimmermehr.
<Aber unverzeihlich ist,
Daß er mich getäuscht so schnöde
Durch den Doppelsinn der Rede
Und des Schweigens größte List.
<Stattlich war er, würdevoll
Von Gestalt und von Gebärden,
همتایی نبود او را بر زمین و او
پادشاهی بود بیبدیل.
«به کردار خوشید، بر کمانِ آسمان
با نگاه آتشین خود مرا نگریست.
او، آن غُرهمردِ اهلِ حقیقت-
با این همه، به من دروغ گفت.»
3
محمودشاه خوب خورده و
جانش، نیک، سرخوش است.
در بوستانِ رو در پسینگاه،
بر متکای ارغوانی، کنار آبفشان خنک نشسته است!
چاکران کرنشکنان ایستادهاند و
عزیزکردهاش عنصری نیز در صدر آن بزم است
Wen’ge glichen ihm auf Erden,
War ein König jeder Zoll.
> Wie die Sonn am Himmelsbogen,
Feuerblicks, sah er mich an,
Er, der Wahrheit stolzer Mann –
Und er hat mich doch belogen,>
3
Schach Mahomet hat gut gespeist,
Und gut gelaunet ist sein Geist.
Im dămmernden Garten, auf purpurnem Pfühl,
Am Springbrunnen sitzt er. Das plätschert so kühl!
Die Diener stehen mit Ehrfurchtsmienen;
Sein Liebling Ansari ist unter ihnen.
از گلدانهای مرمرین بر میدمد
دسته دسته گلهای انبوه آتشگون
پریرویانِ باریکمیان و طناز
به سان نخلهای بلند، با پرویزن، خود را باد میزنند.
سروهای سهی، بیجنبش ایستادهاند؛
گویی در رویای آسمانند، گویی فارغ از جهانند.
به نگاه طنین میافکند، به پیخوانیِ آوای چنگ
ترانهای نازکآرا و پر راز و رنگ!
پادشاه، به سان جادوشدگان برمیجهد از جا:
«که سروده است، این ترانه را؟» [میپرسد]
عنصری که روی سخن با وی داشت
در پاسخ گفت: «فردوسی آن را سروده است!»
Aus Marmorvasen quillt hervor
Ein üppig brennender Blumenflor.
Gleich Odalisken anmutiglich
Die schlanken Palmen fächern sich.
Es stehen regungslos die Zypressen,
Wie himmelträumend, wie weltvergessen.
Doch plötzlich erklingt bei Lautenklang
Ein sanft geheimnisvoller Gesang.
Der Schach fährt auf, als wie behext –
Von wem ist dieses Liedes Text?
Ansari, an Welchen die Frage gerichtet,
Gab Antwort: Das hat Firdusi gedichtet.
پادشاه، نگران پرسید: «فردوسی؟
کجاست؟ روزگار سرایندهی بزرگ چگونه است؟»
عنصری پاسخ داد: «دیریست
که در تنگنا و عسرت، روزگار میگذارند و
در توس، در زادگاه خود
باغچهای دارد.»
محمود شاه، دیری خموش شد و
آنگاه گفت: «عنصری! مأموریت عاجلی برای تو دارم-
به اصطبلهایم برو و از آنجا
صد استر و پنجاه اشتر را گزین کن!
هرگنج و خواسته که دل آدمی بخواهد
تا میتوانی، بارشان کن بیدرنگ.
Firdusi? – rief der Fürst betreten
Wo ist er? Wie geht es dem großen Poeten?
Ansari gab Antwort: In Dürftigkeit
Und Elend lebt er seit langer Zeit
Zu Thus, des Dichters Vaterstadt,
Wo er ein kleines Gärtchen hat.
Schach Mahomet schwieg, eine gute Weile.
Dann sprach er: Ansari, mein Auftrag hat Eile –
Geh nach meinen Ställen und erwähle
Dort hundert Maultiere und funfzig Kamele.
Die sollst du belasten mit allen Schätzen
Die eines Menschen Herz ergötzen,
با شکوه و پرآذین
کسوتهای فاخر و اسباب خان
چپقهای طلا و نقره
پرداخته از چوب صندل و از عاج،
جامها و ابریقهای پرنگار
و پوست پرداخت شدهی بوز
با قالیها، شالها، و ملیله دوزیهای
بافتهی گوشه گوشهی سرزمین من.-
جنگافزارهای پُر جلا و
زین و یراق یادت نرود.
از هرگونه نوشاک و خوراکی
که در دیگها میگنجد، نیز دریغ مفرما
Mit Herrlichkeiten und Raritäten,
Kostbaren Kleidern und Hausgeräten
Von Sandelholz, von Elfenbein,
Mit güldnen und sibernen Schnurrpfeiferein,
Kannen und Kelchen, zierlich gehenkelt,
Lepardenfellen, groß gesprenkelt,
Mit Teppichen, Schals und reichen Brokaten,
Die fabriziert in meinen Staaten –
Vergiß nicht, auch hinzuzupacken
Glänzende Waffen und Schabracken,
Nicht minder Getränke jeder Art
Und Speisen, die man in Töpfen bewahrt,
و نیز نُقل و توتک بادام
و شیرینی فلفی را از هر نوع آن بردار.
دوازده سمند نیز بر آن همه، بیفزای
سمندهای تیز تک و باد پای تازی را
و نیز به همان سان، دوازده غلام زنگی را
با تنهای ورزیده و بازوهای فلزوار.
ای عنصری، با این تحفههای زیبا
بیدرنگ عزم سفر کن.
همراه سلام و دورود گرمِ من، همه را
به نزد شاعر بزرگ توس ببر!»
عنصری به گوش گرفت، فرمان سرورش را و
تا میتوانست، استران و اشتران را بار کرد
Auch Konfitüren und Mandeltorten
Und Pfefferkuchen von allen Sorten.
Füge hinzu ein Dutzend Gäule,
Arabischer Zucht, geschwind wie Pfeile,
Und schwarze Sklaven, gleichfalls ein Dutzend,
Leiber von Erz, strapazentrutzend.
Ansari, mit diesen schönen Sachen
Sollst du dich gleich auf die Reise machen.
Du sollst sie bringen nebst meinem Gruß
Dem großen Dichter Firdusi zu Thus.
Ansari erfüllte des Herrschers Befehle,
Belud die Mäuler und Kamele
با تحفههای پیشکش بسیار
همسنگِ خراجِ سراسر یک استان.
سه روز بعد، به همراه تنی چند
قصر پادشاه را ترک گفت.
و خود را در جوارِ درفشِ سرخِ جلودار
پیشاپیش کاروان میراند.
در روز هشتم، قافله رسید به سواد توس
شهر در دامن کوهپایهای غنوده بود.
کاروان با بوق و کرنا و همهمه
از دروازهی غربی توس به درون رفت.
طبل مینواخت و شیپور طنین میانداخت
و ترانهی پیروزی، با غریوها در آمیخته بود.
Mit Ehrengeschenken. die wohl den Zins
Gekostet von einer ganzen Provinz.
Nach dreien Tagen verließ er schon
Die Residenz, und in eigner Person,
Mit einer roten Führerfahne,
Ritt er voran der Karawane.
Am achten Tage erreichten sie Thus;
Die Stadt liegt an des Berges Fuß.
Wohl durch das Wessttor zog herein
Die Karawane mit Lämen und Schrein.
Die Trommel scholl, das Kuhhorn klang,
Und laut aufjubelt Triumphgesang.
از ته گلو غریو سر دادند و صیحه کشیدند
ناگهان اشتربانان: «لا اله الی الله!»
همان دم از دروازهی شرقی آنسوی توس
خیل خاکسپاران میگذشتند
آنان پیکر فردوسی شارعر را بر سردست
به جانب گور میبردند.
La llla Allah! aus voller Kehle
jauchzten die Treiber der Kamele.
Doch durch das Osttor, am andern End
Von Thus, zog in demselben Moment
Zur Stadt hinaus der Leichenzug,
Der den toten Firdusi zu Grabe trug.
دیدگاهها و نظرات ابرازشده در این مقاله لزوماً سیاست یا موضع گزاره را بازتاب نمیدهد.