بازگشت آبرومندانه به جای اخراج دسته‌جمعی و تحقیرآمیز
راهبردهای جامع برای ساماندهی مهاجرت غیرقانونی اتباع افغان به ایران
Dignified Repatriation vs. Massive Forced Deportation: Holistic Strategies for Managing Afghan Irregular Migration to Iran
نویسنده: صبغت‌الله حبیبی – بنیان‌گذار مؤسسه Refugee Aid
مشاور تحقیق: دکتر داوود عرفان
مقدمه
Introduction
مهاجرت یکی از مسائل پیچیده و مهم در دنیای امروز است. در حالی که مهاجرت‌های قانونی معمولاً از فرآیندهای رسمی و با رعایت شرایط مشخص پیروی می‌کنند، مهاجرت غیرقانونی، به‌ویژه در کشورهای همسایه، مشکلات و چالش‌های متعددی به‌دنبال دارد. مهاجران افغان در دهه‌های اخیر سهم بزرگی از این موج مهاجرتی را به سمت ایران تشکیل داده‌اند؛ پدیده‌ای که عمدتاً ناشی از فقر، بیکاری، ناامنی و بی‌ثباتی سیاسی در افغانستان است.
این مقاله تلاش دارد تا ضمن بررسی پیامدهای انسانی، اجتماعی و اقتصادی مهاجرت غیرقانونی افغان‌ها به ایران، راهبردهای مؤثر برای مدیریت بحران و پیشگیری از تشدید آن را نیز ارائه دهد.
بخش اول: وضعیت مهاجرت غیرقانونی افغان‌ها به ایران
Section 1: The Status of Afghan Irregular Migration to Iran
در حال حاضر بیش از دو میلیون افغان فاقد مدرک قانونی در ایران زندگی می‌کنند. ورود اغلب آنان از مسیرهای غیررسمی صورت می‌گیرد. این مسیرها پرخطر بوده و بسیاری در این راه جان خود را از دست داده یا قربانی قاچاق انسان می‌شوند. مهاجرین اغلب در مشاغل سخت و کم‌درآمد فعالیت دارند.
بخش دوم: پیامدهای انسانی و اجتماعی
Section 2: Humanitarian and Social Impacts
مهاجرت غیرقانونی، مهاجران را در معرض فقر، استثمار، و فقدان حقوق اولیه قرار می‌دهد. روایات و تصاویر مستندی از مرگ مهاجران افغان در چاه‌ها، معادن و محل‌های کار خطرناک، نماد عینی این بحران انسانی است.
(مکان خالی برای درج تصویر مستند مرگ افغان در چاه)
مصاحبه‌های میدانی نشان می‌دهد که بسیاری از این مهاجران بدهکار قاچاق‌بران هستند و برای پرداخت بدهی مجبور به کار در شرایط دشوار می‌شوند. خانواده‌های مهاجران اغلب از نظر روانی، اقتصادی و اجتماعی متلاشی می‌شوند.
بخش سوم: هزینه‌های اقتصادی مهاجرت و ویزا
Section 3: Economic Costs
اخراج اجباری مهاجران باعث تحمیل هزینه‌های سنگین به خانواده‌های افغان می‌شود. برای پیوستن دوباره به اعضای خانواده، بسیاری مجبور به اخذ ویزا می‌شوند که هزینه‌ی آن به شرح زیر است:
صدور روزانه ۴۴۰۰ ویزا توسط سفارت و کنسولگری‌های ایران در افغانستان
هزینه هر ویزا: حدود ۹۰ یورو (معادل ۱۰۰ دلار)
درآمد روزانه: ۴۴۰٬۰۰۰ دلار
درآمد ماهانه (۲۲ روز کاری): ۹٬۶۸۰٬۰۰۰ دلار
درآمد سالانه: حدود ۱۲۰ میلیون دلار → معادل ۹ میلیارد افغانی
اگر این مبلغ در داخل افغانستان صرف ایجاد شغل می‌شد (با تخصیص ۵۰٬۰۰۰ افغانی به هر نفر)، سالانه می‌شد برای ۱۸۰٬۰۰۰ نفر فرصت شغلی ایجاد کرد.
بخش چهارم: آمار اخراج‌های گسترده و نگران‌کننده
Section 4: Alarming Deportation Statistics
آمارهای رسمی و غیررسمی نشان می‌دهند که موج گسترده‌ای از بازگشت و اخراج اتباع افغان از ایران در جریان است:
۶۹۰٬۰۰۰ نفر بازگشت از ایران تا پایان ژوئن ۲۰۲۵
از این تعداد، بیش از ۷۰٪ به‌صورت اجباری اخراج شده‌اند
تنها در یک روز، بیش از ۳۰٬۰۰۰ نفر اخراج شدند
طبق آمار IOM:
ژوئن ۲۰۲۵: ۲۵۶٬۰۰۰ نفر بازگشتی
پنج ماه اول سال: ۶۳۲٬۰۰۰ نفر
در یک هفته: ۸۸٬۰۰۰ نفر (۵۵٪ به‌صورت اجباری)
آمار دولت ایران: از آغاز سال شمسی تا فوریه ۲۰۲۵، بیش از ۱.۱ میلیون اخراجی
حدود نیمی از آن‌ها مجدداً وارد ایران شده‌اند
همه‌ی این داده‌ها نشان‌دهنده‌ی یک چرخه تکراری و ناکارآمد در سیاست‌های اخراج هستند که نه‌تنها مشکل را حل نمی‌کند، بلکه آن را عمیق‌تر می‌سازد.
بخش پنجم: راهبردهای پیشنهادی
Section 5: Holistic Strategies and Recommendations
- توقف فوری اخراج‌های تحقیرآمیز
بازبینی کامل سیاست‌های مرزی و امنیتی
پایان دادن به رفتارهای خشونت‌آمیز و غیرانسانی
- قانونی‌سازی وضعیت مهاجران افغان در ایران
اعطای اسناد اقامت موقت یا کاری
به رسمیت شناختن هویت و حق کار مهاجران
- بازگشت داوطلبانه و آبرومندانه
حمایت از مهاجرانی که مایل به بازگشت هستند
ایجاد فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی در داخل افغانستان
- توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی در مبدا
سرمایه‌گذاری در اشتغال و آموزش
مشارکت بخش خصوصی، خیریه‌ها و نهادهای مدنی
- همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی
امضای تفاهم‌نامه‌های سه‌جانبه با ایران و UNHCR
تدوین چارچوب حقوقی برای مدیریت مهاجرت
نتیجه‌گیری
Conclusion
سیاست‌های اخراجی نه‌تنها در کاهش مهاجرت غیرقانونی موفق نبوده‌اند، بلکه موجب افزایش هزینه‌های انسانی، اقتصادی و امنیتی شده‌اند. تنها با رویکردهای انسانی، داوطلبانه و جامع می‌توان بحران را مهار و از منابع ملی حفاظت کرد.
منابع
- مصاحبه‌های میدانی با مهاجران افغان و کارمندان محلی
- آمار IOM، UNHCR، وسازمان های ذیدخل
- رسانه‌ها
- داده‌های رسمی دولت ایران
- گزارش تحلیلی نهادهای مهاجرتی بین‌المللی
